مریم سلیمی، پژوهشگر حوزه ارتباطات و
مدرس دانشگاه، در همایش هوش مصنوعی و رسانه گفت: هوش مصنوعی همه ابعاد و انواع
حریم خصوصی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و از بزرگترین دغدغه‌ها در این حوزه، خطرات
هوش مصنوعی برای حریم خصوصی داده‌ها و ذهن است.
سلیمی با توجه به ضرورت‌های موجود و نقش‌آفرینی
بیشتر هوش مصنوعی و تاثیرات آن، به‌خصوص بر حریم خصوصی، بر لزوم تدوین و تصویب
قوانینی ویژه حریم خصوصی در ابعاد و انواع مختلف به خصوص حریم خصوصی داده ها و ذهن
تاکید کرد.
او گفت: تصویب این قوانین باید در اولویت
قرارگیرد تا پیش از توسعه فعالیت‌های فناورانه مبتنی بر هوش مصنوعی مبنای عمل قرار
گیرد. در بحث تدوین و تصویب قوانین مرتبط با هوش مصنوعی ضمن بهره‌گیری از تجارب دیگر کشورها در این
حوزه، لازم است قوانینی تصویب کرد که در کنار حفظ حریم خصوصی افراد، مانع حرکت‌های
نوآورانه و جدید در حوزه هوش مصنوعی نشود. همچنین در روند این تصویب قوانین، باید
به سرعت توسعه و تحول هوش مصنوعی به‌عنوان یک ماشین یادگیرنده توجه شود. رعایت
حقوق و ارزش‌های اساسی افراد از جمله حریم خصوصی آنها، تقویت سرمایه‌گذاری و
نوآوری در حوزه هوش مصنوعی، لحاظ ملاحظات حاکمیتی و حق افراد در تصمیم‌گیری برای
انصراف یا اجازه بهره‌گیری از داده ها و اطلاعاتشان توسط شرکت‌ها و هوش مصنوعی و
نیز پاسخگو بودن شرکت‌ها در بهره گیری از داده‌های از مواردی‌ست که باید با جدیت و
دقت در نظر گرفته شود.
سلیمی افزود: ارتقای آگاهی در خصوص هوش
مصنوعی و نحوه بهره گیری آن از اطلاعات و آنچه رخ خواهد داد، ضروری بوده و باید
شناخت کافی در این خصوص به خانواده‌ها داده شود تا از تبعات منفی احتمالی هوش
مصنوعی در حوزه‌های فیشینگ، دیپ‌فیکها و اخبار و تصاویرجعلی، انواع سوء استفاده
های احتمالی و ... در امان بمانند.
تهدید حریم خصوصی ذهن توسط هوش مصنوعی
این پژوهشگر ارتباطی با اشاره به تلاش‌های
صورت گرفته برای ورود و نفوذ به مغز در قالب‌های ایمپلنت، تراشه‌های مغزی،
الکترودهای کاشتنی، کلاه، هدست مخصوص و ... گفت: هر یک از این تلاش‌ها در عین تحقق
اهداف مختلف پزشکی و ...، نگرانی‌هایی جدی در خصوص حریم خصوصی افراد به‌ویژه حریم
خصوصی ذهن ایجاد می‌کند. به این‌ترتیب با
کمک واسطه‌های مغز و کامپیوتر، نه‌تنها افکار خودآگاه که افکار ناخودآگاه نیز قابل
خوانش شده و با این شرایط این سوال مطرح است که دیگر چه چیزی از حریم خصوصی ذهن
باقی خواهد ماند؟
سلیمی در ادامه افزود: پیش از این، شرکت‌ها
تلاش می‌کردند تا با دستیابی به رفتارها و داده‌های افراد مرتبط با لایکها، کلیک‌ها، تاریخچه خریدها، اطلاعات
پروفایل‌ها، کامنت‌ها و بازخوردها و ... و تحلیل آنها به پیش‌بینی‌های خوبی برسند،
حال اگر امکان دسترسی مستقیم به مغز و ذهن افراد فراهم شود چه خواهد شد؟
وی با بیان تلاش‌های صورت‌گرفته برای
خواندن فعالیت‌های مغزی و تلاش برای تغییر و دستکاری آن خاطرنشان کرد: شاید چنین
اقدامی در حوزه پزشکی برای جلوگیری از تشنج یا هر حمله دیگری پذیرفته است ولی همین
دستکاری و تغییر با اهداف مختلف دیگری همچون سیاسی، تبلیغی و... بسیار نگران کننده
و غیرقابل پذیرش است.
سلیمی تصریح کرد: هسته اصلی تبلیغات و
سیاست با به دست آوردن قلب و ذهن افراد تشکیل می‌شود و با چنین اتفاقی این مسئله
اهمیت می‌یابد که با دسترسی به مغز و توان دستکاری آن در خدمت تبلیغات و سیاست، چه
انقلابی در این حوزه رخ خواهد داد؟
این مدرس دانشگاه گفت: تأکید صاحبنظران
بر تدوین و تصویب قوانین سختگیرانه در حوزه محافظت از حریم خصوصی افراد به‌خصوص
حریم خصوصی مغز و ذهن است و اصلا نباید به مغز به‌مثابه یک اندام همچون کبد نگاه
کرد، چراکه مغز فرمانده کل بدن، مسئول احساسات و ... است.
به
زودی مغز انسان تبدیل به یک دارایی جدید می شود و باید خود در خصوص فروش یا عدم فروش داده‌های
آن تصمیم بگیرد
سلیمی در ادامه این همایش یادآور شد: به
باور برخی صاحبنظران به‌زودی مغز انسان تبدیل به یک دارایی جدید می‌شود؛ دارایی‌ای
که می تواند سود زیادی برای شرکت‌هایی که مشتاق استخراج داده‌های آن هستند، به
ارمغان بیاورد. افراد باید تصمیم بگیرند آیا حاضرند داده‌های مغز خود را بفروشند
یا خیر؟ و این حق هر فرد است که در این خصوص تصمیم بگیرد
این پژوهشگر علوم ارتباطات گفت: در حال
حاضر قوانین و دستورالعمل‌های موجود برای محافظت از حریم خصوصی پاسخگو نیستند.
نیاز به قوانین لازم در حوزه حریم خصوصی ذهن و آزادی ذهنی (یعنی آزادی کنترل زندگی
ذهنی خود) است. همچنین نیاز به رعایت مسائل اخلاقی بیش‌از‌پیش وجود دارد.
سلیمی تأکید کرد: باید هرچه سریعتر در
این خصوص فکری اساسی شود تا با هر اتفاقی که در آینده رخ خواهد داد، زمینه محافظت
از انسان و حریم خصوصی وی فراهم شود.
وی
با بیان اینکه با صدور مجوز آزمایش بالینی تراشه مغزی روی انسان توسط نورالینک
امیدهایی از بعد پزشکی به وجود آمده است، ولی به همان نیز نگرانی هایی جدی ایجاد
شده ادامه داد: سوالات و نگرانی‌های بسیاری در خصوص این تراشه و نحوه تأثیرات آن
بر مغز وجود دارد و با توجه به اتصال این دستگاه به اینترنت، نگرانی‌ها در خصوص
هک، دزیده شدن مستقیم اطلاعات از مغز، مخفی نماندن افکار و نجواهای درونی و...
ایجاد شده است.
او افزود: هر روز با شتاب بیشتری به سمت
ذهن‌خوانی با روش‌های مختلف و یا حتی پیش‌بینی ایدئولوژی افراد از چهره آنها
و.... حرکت می‌شود. البته روند پیش‌روی این حرکت صرفاً محدود به دوره حیات نیست،
حتی بحث‌هایی در خصوص انتقال اطلاعات مربوط به حافظه انسان به هوش مصنوعی و سپس
انتقال آن به یک بدن جدید مصنوعی پس از مرگ مطرح است. در خصوص میزان تحقق چنین
رویایی احتمالات و اما‌و‌اگرهای بسیاری وجود دارد، ولی با تحقق این رویا، این
نگرانی رخ خواهد داد که خاطرات، کلیه اطلاعات مربوط حافظه و... پس از مرگ چه
فرجامی خواهند یافت. این در شرایطی‌ست که از ذهن انسان به‌عنوان بخشی از حریم
خصوصی او یعنی حریم خصوصی ذهن یاد می‌شود و انجام چنین حرکت‌هایی می‌تواند موجبات
نقض این حریم را فراهم کند.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: بحث تلاش
برای ارتباط با مردگان به اقدامات مختلفی منجر شده که از این جمله ایجاد چت‌بات‌هایی
معروف به مرده‌بات است که فرد می‌تواند با چت‌بات‌هایی که توان تقلید مکالمه
انسانی را دارند، به ارسال و دریافت پیام اقدام کند . این چت‌باتها برای تبادل
اطلاعات نیاز به داده‌هایی دارند که آنها را از رسانه‌های اجتماعی و... فرد فوت‌شده
استخراج می کنند، از این منظر، بحث‌هایی اخلاقی در خصوص عدم حفظ حریم خصوصی فرد
درگذشته و عدم رضایت احتمالی او مطرح است.
وی
افزود: از سویی یکسری اطلاعات شخصی در این میان تبادل می شود که هرگونه دستیابی به
آن با احتمال سوء استفاده می تواند آسیب زا از جمله به حریم خصوصی دو طرف باشد.
همگرایی بین تکنولوژی‌ها، بستر و حوزه‌های مختلف، حلقه حریم خصوصی را
تنگ‌تر می کنند
این پژوهشگر ارتباطی به همگرایی بین
تکنولوژی‌ها، بسترها و حوزه‌های مختلف اشاره کرد و گفت: رصد و ارزیابی کلیه فعالیت‌های
ما در رسانه‌های اجتماعی و به‌طور کلی فضای مجازی، چه آنچه خواسته و چه آنچه
ناخواسته به اشتراک می‌گذاریم، اطلاعات پروفایل، پست‌ها، کامنت‌ها، لایکها،
ارتباطات، دنبال‌کنندگی، دنبال‌شوندگی و ... همگی اطلاعات و داده‌هایی در خصوص ما
ارائه می کنند.
وی اضافه کرد:
از طرفی به یاری هشت فناوری اعم از واقعیت توسعه‌یافته، تعامل کاربر، بلاکچین، هوش
مصنوعی، اینترنت اشیا، بینایی کامپیوتر، رایانش ابری و لبه و شبکه‌های موبایلی
بناست تا در متاورس امکان تعامل با حواس پنجگانه حاصل شود که اضافه شدن کلیه حواس
به معنای داده‌های جدید و توان و گستره تحلیل بیشتر خواهد بودو از سوی دیگر به
یاری بینایی کامپیوتر امکان کارهای مختلفی فراهم است که از جمله آنها بیومتریک
است. بیومتریک ویژگی‌های منحصر به فرد هر انسان است که از آن برای اهداف مختلف از
جمله تشخیص یا تأیید هویت یک شخص از طریق مشخصه‌های فیزیولوژیکی یا رفتاری وی بهره
گرفته می‌شود، از جمله آنها هندسه دست، راه رفتن، عنبیه، شبکیه، الگوی رگ، تشخیص
چهره و ... هستند. عموم این ابزارها در کنار اهداف مختلف، اطلاعات عظیمی از
اطلاعات حیاتی، هویتی و شخصی ما ارائه می‌کنند.
سلیمی گفت: از طرفی به یاری اینترنت همه
اشیا قادر به اتصال به اینترنت می شوند،
در این شرایط زمینه برای انجام بسیاری امور فراهم می شود همچون: انجام اتوماتیک
بیشتر امور استاندارد در خانه با اهدافی نظیر مدیریت مصرف انرژی و غیره، نظارت بر
سلامتی اعضای خانواده با ارسال گزارش سلامتی آنها از طریق فناوری‌های پوشیدنی،
حفظ امنیت خانه در برابر حوادث مختلف، کنترل و نظارت بر خانه و همه لوازم و
تجهیزات به‌طور دائم و.. . از سوی دیگر به همان نسبت به بازاریابان، فعالان روابط
عمومی و .... این فرصت را می دهد تا به قلب خانه افراد ورود کرده و پیام‌های خود
را به یاری اشیا به مشتریان خود برسانند. یا وسایل هوشمند خود به پشتیبانی فنی
شرکتهای سازنده متصل شده و از آخرین وضعیتشان اطلاع دهند و...، این اتفاقات شناخت
مشتریان را تسهیل کرده و نفوذ عمیق‌تر شرکت‌ها به زندگی شخصی افراد را در راستای
شخصی‌سازی محصولات و ... هموار می کند.
وی یادآور شد: نفوذ لوازم و ابزار هوشمند
تا سرویس‌های بهداشتی، حمام و ... فرصتی برای ارزیابی آخرین وضعیت سلامت بدن، نحوه
کارکرد کلیه، دستگاه گوارش و ... ایجاد می کند.
او خاطر نشان کرد: همگرایی و
اتحادهای بین تکنولوژی‌ها، بسترها و حوزه‌های
مختلف در کنار نقش آفرینی بیشتر هوش مصنوعی، حجم عظیمی از داده‌ها و اطلاعات ایجاد
می کند که از آنها پس از تجزیه و تحلیل
با اهداف مختلفی همچون شخصی‌سازی و …
بیشتر بهره گرفته می شود. هرچه این همگرایی ها و پیوستگی بین آنها بیشتر می شود،
حلقه حریم خصوصی ما را تنگ‌تر و تنگ تر می کند.
هوش
مصنوعی به‌مثابه یک چاقو یا شمشیر دو لبه در حوزه حریم خصوصی
سلیمی ادامه داد: هوش مصنوعی به مثابه یک
چاقو یا شمشیر دو لبه همچون بسیاری از حوزه های دیگر، در حوزه حریم خصوصی نیز می
تواند به شکلی موثر یا مخرب عمل کند به این معنی که می تواند به حفظ حریم خصوصی یا
نقض آن کمک کند. این اثرگذاری کلیه ابعاد حریم خصوصی را اعم از حریم خصوصی فیزیکی،
روانی، دیجیتالی، داده ای، مالی و.... و از همه مهمتر حریم خصوصی ذهن را شامل شود.
او گفت: برای کمک به حفظ حریم خصوصی از
قابلیت هوش مصنوعی با کارآیی‌هایی همچون تولید رمز و پسوردهای قوی و…
استفاده می‌شود. از طرفی به یاری هوش مصنوعی، ابزارهایی برای عبور از رمزها و
پسوردها ساخته می‌شود. یعنی عملاً هوش مصنوعی در حوزه حریم خصوصی و سایر حوزه‌ها هم
زهر است و هم پادزهر.
وی یادآور شد: لازم است در کنار شناخت
کامل حریم خصوصی و ابعاد آن، اطلاع از قوانین حمایت گر از آن، با هوش مصنوعی و
تأثیرات آن بر حریم خصوصی آشنا شد و ضمن شناسایی راه‌های تأثیرگذاری منفی هوش
مصنوعی بر این حریم، از بروز برخی مشکلات، چالش‌ها، کلاهبرداری‌ها و ... جلوگیری
کرد. بخشی از این اقدامات به یاری تلاش‌های افراد در عدم اشتراک‌گذاری و یا افشای
اطلاعات مهم و حساس مربوط و بخشی نیز به مسئولیت‌های اجتماعی و اخلاقی شرکت‌ها و
بخشی دیگر نیز در اقدامات دولت‌ها در تدوین قوانین و.... نهفته است.
سلیمی با بیان اینکه راهکارهای مختلفی
برای محافظت از حریم خصوصی به‌ویژه حریم خصوصی داده‌ها ارائه شده گفت: برخی از این
راهکارها عبارتند از: انتخاب سرویس‌های بهره‌گیرنده از هوش مصنوعی با حریم خصوصی
بالا، استفاده از ابزارهای مدیریت حریم خصوصی (ابزارهایی مانند
VPN، مرورگرهای خصوصی، برنامه‌های مدیریت ردپای
دیجیتال و مدیریت کوکی‌ها، برای محافظت از حریم خصوصی خود)، محافظت از اطلاعات
شخصی، پاکسازی داده‌های شخصی، آگاهی از نحوه استفاده از داده‌های شخصی، توسعه
الگوریتم‌های حریم خصوصی، کسب اطلاع از
شرایط و قوانین استفاده از سرویس‌هایی که از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند و…
.
این مدرس دانشگاه در پایان تصریح کرد:
لازم است شرکتهای فناوری، در رقابته‌ای خود از حفظ حریم خصوصی افراد غفلت نورزند.
وی همچنین بر رعایت نکاتی چون به حداقل
رساندن داده‌ها در زمان جمع‌آوری و پردازش داده‌ها، ناشناس‌سازی و نام مستعار،
ارزیابی تأثیر حفاظت از داده (DPIA) و …
تاکید کرد.
بارگیری فایل ارائه این سخنرانی