نشست تخصصی « انعکاس دفاع مقدس در
امروز رسانه‌ها؛ چرایی‌ها و چگونگی»، صبح روز سه شنبه 4 مهر ماه با حضور متخصصان و دست‌اندرکاران این حوزه در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد.
به گزارش روابط‌عمومی دفتر
مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، در این نشست دکتر عبدا.. بیچرانلو، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران؛ دکتر رحیم
نریمانی، مدرس دانشگاه و مدیر کل تشکلهای ایثارگری و مشارکت
مردمی بنیاد شهید و امور ایثارگران؛ و دکتر زهره
جوادیه دبیر نشست و کارشناس دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها حضور داشتند و
ضمن بررسی ابعاد و زوایای فرهنگ دفاع
مقدس، به چگونگی انعکاس دفاع مقدس در رسانه‌ها و تولید محتوای کیفی پرداختند.
در ابتدای این نشست، زهره جوادیه،
دبیر نشست و کارشناس دفتر مطالعات با اشاره به اهمیت برگزاری این نشست گفت: جنگ یک
تجربه اجباری و تحمیلی است که پیامدهای بسیاری دارد. اما باید بیاموزیم که با جهت‌دهی
صحیح ارزش‌ها و پیامدهای جنگ، اثرات منفی آن را کاهش داده و از استقامت و پایداری
رزمندگان و شهدای دوران دفاع مقدس به عنوان الگویی برای ایجاد سرمایه‌های اجتماعی
و تقویت روحیه ایثار و فداکاری در نسل جدید استفاده کنیم. چون تلاش ما بر این است
که سرمایه اجتماعی باید در هر جامعه‌‌ای تقویت شود. دفاع مقدس هم از این نوع
سرمایه است که رسانه‌ها باید به آن توجه لازم داشته باشند.
وی هدف از برگزاری این نشست را بررسی
چگونگی بازنمایی دفاع مقدس در رسانه‌ها عنوان کرد و افزود: منظور از بازنمایی،
پرداخت حرفه‌ای و انعکاس درست و صحیح واقعیت‌های دفاع مقدس در رسانه‌ها و پرهیز از
هرگونه تحریف و افراط‌گرایی در روایت‌های جنگ است که در این نشست با حضور دست‌اندرکاران
و متخصصان این حوزه به آن خواهیم پرداخت.
در ادامه این جلسه، دکتر رحیم نریمانی، مدرس دانشگاه و مدیر کل تشکلهای ایثارگری و مشارکت مردمی بنیاد شهید و امور
ایثارگران، ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهدای دفاع
مقدس و ابراز خرسندی از برگزاری این نشست گفت: دوران دفاع مقدس یکی از پر
افتخارترین و درخشان‌ترین صحنه‌های نقش‌افرینی و ایثار و فداکاری ملت ایران در
تاریخ این سرزمین است که تعمق در آن نیاز به تحقیق و بررسی‌های بیشتر دارد و
امیدوارم برآیند این نشست محرکی برای واکاوی بیشتر و دقیق‌تر به مسائل مهم رسانه‌ها
در پرداختن به واقعیات و ارزشهای دفاع مقدس باشد تا بر اساس آن بتوان با دور‌اندیشی
و آینده‌نگری، استراژی‌های جدیدی برای تغییر نگاه جامعه به فرهنگ دفاع مقدس تدوین کرد.
وی با اشاره به آمار شهدای دوران
دفاع مقدس بیان کرد: در این جنگ 227 هزار شهید در عرصه‌های متعدد دفاع از مردم و مرزهای
میهن جانفشانی کردند. از این تعداد 159 هزار نفر در زمان شهادت در فاصله سنی 15 تا
25 سال قرار داشتند که نشان از حضور پررنگ و بزرگ قشر فعال جامعه در جنگ و
ایثارگری آنها در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی کشور داشت. هم‌چنین حدود 600 هزار
جانباز و 43 هزار آزاده به عنوان نماد ایستادگی، مقاومت و تسلیم‌ناپذیری حق در
مقابل باطل موضوعی است که درک آن نیاز به بررسی‌های دقیق علمی دارد. چرا که سرآغاز
تحولی بزرگ در تایخ معاصر ایران محسوب می‌شود و باید از آموزه‌های آن درس گرفت.
بنابر این وظیفه ما و تمامی رسانه‌هاست که دین خود را به شهدا و ایثارگران در جنگ
ادا کرده و واقیت‌های جنگ را آن گونه که شایسته است برای نسل جدید نبیین و
بازنمایی کنیم.
البته اگر بخواهم در مورد رسانه
صحبت کنم باید بگویم شهیدان، جانبازان، ایثارگران و آزادگان هشت سال دفاع مقدس جزء
ماندگارترین رسانههای تاریخ بشری و از رسانههای قدسی هستند که با خود پیام دارند
پیامی که واقعی است و سرچشمه آن به ذات الوهیت و معرفت ذات قدسی برمی‌گردد. پیام
آنها آزادگی، مقاومت، ایستادگی، استعمارستیزی، استکبارستیزی، حفظ تمامیت ارزی و
دفاع از وطن و ناموس بود. پیام‌هایی که تحریف نشده و در قالب وصیت و خاطرات ثبت
شده‌اند. بنابراین پیام رسانه قدسی می‌تواند وحدت‌بخش، انسجام‌آفرین و عامل افزایش
همگرایی بین توده‌ها باشد.
وی در آسیب‌شناسی رسانههای دفاع
مقدس به بحث ارتباطات مؤثر پرداخت و اظهار کرد: ارتباط مؤثر ارتباط بین خالق و
مخلوق است که از آن به عنوان شهادت یاد می‌شود. ارتباطی که در قالب شهادت مخلوق را
به خالق می‌رساند.
وی افزود: ما الان با نسل سوم،
چهارم و پنجم انقلاب سر و کار داریم. نسلی که می‌خواهد با پیام‌ها و ارزشهای هشت
سال دفاع مقدس و پیامدهای این جنگ در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی
ارتباط برقرار کند و آن را به عنوان نقطه عطف تاریخ کشور که مایه انسجام و همبستگی
بود، بپذیرد. جنگی که جوانان در آن نقش‌آفرینی کرده و حماسه‌های بزرگی خلق کردند.
او تصریح کرد: در این فضای شبکه‌ای
شده اجتماعی و تنوع رسانهای، چگونه می‌توان بازار توجه را به سمت حماسه و رشادت و
جانفشانی‌ها سوق داد و از دستاوردهای جنگ با جوان امروز سخن گفت.
مدیر کل تشکلهای ایثارگری و مشارکت مردمی بنیاد شهید و امور
ایثارگران در ادامه به آسیب‌شناسی سینمای دفاع
مقدس پرداخت و یکی از آسیب‌های سینمای دفاع مقدس را پرداخت صرف به یکسری از
اتفاقات و رخدادهای معنوی و رشادت‌ها و حماسه‌آفرینی‌ها عنوان و تأکید کرد: سینمای
دفاع مقدس به‌دلیل تقدسی که در ذات خود دارد، باید شأن خود را حفظ کند. اما در
روایات جنگ و پرداخت‌های تصویری می‌بینیم سینما به یکباره از بحث‌های جدی به طنز
روی آورد و از ساختار طنز در روایت قصه‌های جنگی استفاده شد و تمام ارزشهای دفاع
مقدس را زیر سؤال برد. این همان آفت افراط و تفریطی بود که به سینما هم کشیده شد و
ما نتوانستیم واقعیت‌های جنگ و ارزشهای
دفاع مقدس را به درستی روایت کنیم. این رویکرد به فیلمسازی و طنز بیش از هر چیز
اعتبار سینمای دفاع مقدس را خدشه‌دار کرد. در اینجا ما نه هنر خوبی ارائه کردیم و
نه هنرمند خوب.
نریمانی در بخش دیگری از سخنان خود به
بیان چگونگی استفاده از تجربه جنگ در کشورهای توسعه یافته پرداخت و گفت: بررسی توسعه‌یافتگی
در کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد کشورهایی که توسعه یافته‌اند در تاریخ سیاسی
اجتماعی خود یک تجربه از جنگ داشته‌اند و از ایثار و فداکاری در جنگ به‌عنوان یک شاخص
و زیربنای فکری و اعتقادی برای همگرایی ملی استفاده کرده‌اند که منجر به آبادانی و
توسعه یافتگی کشورشان شده است. آنها پس از جنگ با کار و بهره‌وری بیشتر که برگرفته
از جنگ بود، توانستند به توسعه پایدار برسند. بنابر این دفاع مقدس می‌توانست برای
ما مدلی از توسعه‌یافتگی ترسیم کند که چنین نشد.
وی ادامه داد: هشت سال دفاع مقدس، جنگی
خانمانسوز بود که ویرانی‌های بسیاری برجای گذاشت. در طول این جنگ بسیاری از زیرساخت‌های
کشور از بین رفت و تعداد زیادی از نخبگان که همه تحصیل‌کرده دانشگاه‌ها بودند به شهادت
رسیدند و کشور از نخبگان بالفعل تهی شد. اما جنگ دستاورهایی داشت. به طوری که می‌شد
مؤلفه‌های پایداری و توسعه‌یافتگی را از قالب دفاع مقدس الگوسازی کرد.
این مدرس دانشگاه در بیان چگونگی قالب و
محتوای پیام‌های رسانهای اظهار کرد: الان باید دید با چه زبانی باید با نسل جدید
سخن گفت و محتوای پیام‌ها را در چه قالبی تهیه کرد. البته در دوران جنگ، رسانه‌هایی
هم بودند که در تحریف و تخریب دستاوردها و ارزشهای دفاع مقدس نقش اساسی داشتند و
عملکرد رسانههای همسو را به‌عنوان رسانههای معاند خنثی می‌کردند. اما بیشتر دغدغه
من این است که رسانه‌ها به‌عنوان پل ارتباطی دیروز به امروز ایفای نقش کرده و به
ادبیات پایدار مشترکی برسند تا بر پایه این الگو در فضایی رئال و واقعی به واقعیت‌های
جنگ پرداخته و با نسل جدید ارتباط برقرار کنند.
مدیر کل تشکلهای ایثارگری و مشارکت مردمی بنیاد شهید و امور
ایثارگران در مورد تکثر رسانهای و تولید محتوای
کیفی در رسانه‌ها گفت: به اعتقاد من فضای مجازی فرصتی فراهم کرده تا بتوان فضای
گفتمان داخلی را به فضای گفتمان بین‌المللی گسترش داد. این بهترین فرصتی است که می‌توان
تمام واقعیت‌های حماسی، اسطوره‌ها و قهرمان پروری‌ها را به گوش جهانیان رساند. البته
درک اهمیت این موضوع یکی از نکات مهم و کلیدی در تولید محتوای کیفی است.
وی افزود: از ابتدای انقلاب با توجه به فضای رسانهای و تبلیغاتی
رسانههای غرب، بیشتر به فکر افزایش کمی رسانه‌ها و تکثرگرایی بودیم و از تولید
محتوای کیفی جا ماندیم. اما الان فصل کیفیت‌گرایی و تولید محتوای اثربخش و اثرگذار
است و باید در این مسیر رویکردهای نوآورانه و خلاقانه در پیش گرفت. به‌عنوان مثال
به جای ساخت چند فیلم مستند می‌توان به ساخت و تولید فیلم‌های باکیفیت با جلوه‌های
ویژه که اثرگذاری زیادی دارند پرداخت. البته همه اینها مستلزم سوژه‌شناسی است.
نریمانی دفاع مقدس را یک نبرد چند وجهی
دانست و تأکید کرد: دفاع مقدس یک نبرد تک‌بعدی و صرفاٌ نظامی نبود، بلکه تمام‌وجهی
بود که نظام سیاسی، اجتماعی، اقتصادی ... و خانواده را درگیر کرده بود. به عنوان
مثال، وجود 17 هزار زن شهید، بمباران شهرها و بسیاری از رخدادهای جنگی موضوعات
مهمی است که می‌تواند برای رسانه‌ها سوژه باشد. اما بر حلاف انتظار، ما حتی
نتوانستیم عکس‌های دفاع مقدس را هم بین‌المللی
کنیم. در حالی که عکس در رسانه می‌تواند به یک جریان‌ساز بین‌المللی بدل شود. در
این دوران ما فاقد رسانههای قوی پژوهش‌محور و فعال در این عرصه بودیم و فقط رسانههای
کوچک را داشتیم که هر کدام به گوشه‌ای از ارزشهای دفاع مقدس می‌پرداختند و
تأثیرشان مقطعی بود. اما حالا باید سیاست‌های این چهل سال تغییر کرده و به تولید
محتوای کیفی بپردازیم. زیرا نمی‌توان با ادبیات دهه 60 و 70 برای نسل جدید تولید
محتوای با کیفیت کرد.
وی در ادامه به مشکلات آثار حماسی دفاع
مقدس در حوزه موسیقی اشاره کرد و گفت: در حوزه موسیقی دفاع مقدس نیز ما با چنین
مشکلاتی مواجه هستیم. موسیقی مقاومت با محور حفظ هویت یک ملت شکل می‌گیرد که هدف آن ایجاد شور و انگیزه، امید و
ایثار در افراد جامعه در زمان جنگ است و باید باعث ارتباط نسل امروز با دیروز شود.
اما پس از جنگ و به مرور زمان شاهد کمرنگ شدن نقش این نوع موسیقی در کشور هستیم. تاکنون
چه تعداد سمفونی و آثار فاخر موسیقایی برای دفاع مقدس ساخته شده که باعث ایجاد
همدلی و همگرایی ملی شود. در حالی که هر یک از اینها می‌توانست به رسانهای تبدیل
و با یک زبان بین‌المللی با مخاطبان ارتباط برقرار کند.
در حوزه مستندنگاری نیز به همین صورت
کاستی‌هایی وجود دارد. زیرا هنوز پس از گذشت 35 سال از پایان جنگ، اسناد دفاع مقدس
جمع‌آوری نشده است. در حالی که هر سندی می‌توانست دنیایی از پیام به همراه داشته
باشد و افکار عمومی را متحول کند.
این مدرس دانشگاه شعارزدگی و نبود خلاقیت
را یکی دیگر از آفت‌های اساسی در آسیب‌شناسی رسانههای دفاع مقدس عنوان کرد و
افزود: ما در حوزه مخاطب و مخاطب‌شناسی دچار مشکل هستیم. زیرا جوان امروز، جوان
دهه 60 با عقاید و آرمان انقلابی‌گری آن دوران نیست. بلکه
جوان امروز جوانی است که با رسانههای جدید سر و کار دارد و از زندگی نسبتاً مرفهی
برخوردار است. هم‌چنین نیازهای او با آن دوران فرق می‌کند. اما متأسفانه این حوزه
نیز مغفول مانده و به نیازسنجی مخاطبان توجهی نشده؛ به طوری که ذائقه‌های آنان در
تولید آثار رسانهای دفاع مقدس نادیده گرفته شده است. امروز باید نگاه متحولانه به
رسانه داشت و در تولید محتوای با کیفیت از خلاقیت و نوآودری بهره گرفت.
در حوزۀ رسانه کتاب نیز با کاستی‌هایی
مواجه هستیم. نویسندگانی که پیش از این در بیان ارزشهای دفاع مقدس به تولید آثار
فاخر و ارزشمند می‌پرداختند و نویسندگانی تجربی بودند که با فرهنگ شهادت و ایثار
تربیت شده بودند اکنون پیر و کم‌کار شده‌اند و ما با کمبود نویسندگان نوقلم در این
حوزه مواجه هستیم.
مدیر کل تشکلهای ایثارگری و مشارکت مردمی بنیاد شهید و امور
ایثارگران با بیان نقش بازی‌های کامپیوتری به
عنوان یک رسانه در ترویج ارزشهای دفاع مقدس و مشکلات این حوزه اظهار کرد: تولید بازی‌های
کامپیوتری به‌عنوان یک رسانه مورد بی‌توجهی واقع شده است. در این حوزه فقط تعداد
انگشت‌شماری از بازی‌های ملی با موضوع دفاع مقدس وجود دارد. در حالی که با تولید
بازی‌های نوآورانه و خلاقانه و جذاب می‌توان بچه‌ها را با ادبیات جبهه پایداری
آشنا کرد.
وی یکی دیگر از آسیب‌های رسانههای دفاع
مقدس را دولتی بودن آنها عنوان کرد و افزود: 99 درصد این رسانه‌ها دولتی هستند. در
حالی که باید رادیو و تلویزیون و سایر رسانههای مکتوب از بخش دولتی خارج شده و
خصوصی شوند تا ابتکار و خلاقیت اتفاق بیفتد.
نریمانی استفاده از زبان طنز را یکی دیگر
از راه‌های انتقال مفاهیم و ارزشهای دوران دفاع مقدس دانست که نیاز به نوآوری
دارد و تأکید کرد: زبان طنز در زمان جنگ کم نبود و آقای ده‌نمکی توانست از این
ادبیات در ساخت فیلم به خوبی استفاده کند. طنزپردازی در رسانه بسیار تأثیرگذار
است. اما این موضوع نیز یکی دیگر از مواردی است که در رسانههای دفاع مقدس مورد بی‌توجهی
قرار گرفته است.
وی در پایان افزود: عرصه دفاع مقدس در یک
ژانر ابعاد گسترده‌ای دارد که می‌تواند به کاهش آسیب‌های اجتماعی و رفع مشکلات
خانواده و اعتیاد جوانان منجر شود. باید در این حوزه ارزش‌آفرینی کرد و برنامه‌ریزان
رسانهای در حوزه‌های مختلف تربیت کرد. بنابراین باید به سمت حوزه‌های قوی و بین‌المللی
و باکیفیت حرکت کنیم تا بتوانیم اثربخشی لازم داشته باشیم. در این راستا باید شبکه‌های
خصوصی تقویت شوند و با نگاه کلان به موضوعات در قالب مردمی‌سازی آثار گام برداشت.
توجه داشته باشیم که این دگرگونی فقط در شبکه‌های خصوصی اتفاق خواهد افتاد.
عبدا... بیچرانلو، عضو هیئت علمی دانشگاه
تهران، سخنران دیگر این نشست بود که به بحث بازنمایی دفاع مقدس در رسانه‌ها پرداخت.
وی گفت: رسانه‌ها مثل آیین‌نامه تخت عمل
نمی‌کنند بلکه هر رسانهای با دید خود و ایدئولوژی و جهان‌بینی حاکم بر آن سراغ
موضوعات می‌رود. از این رو هر یک از رسانه‌ها با ادبیات گوناگون جنگ را بازنمایی کرده
و آن را بر اساس ایدئولوژی و نگرش‌های خود برساخت می‌کنند.
رسانه‌ها در زمان جنگ و بعد از جنگ به
گونه‌ای متفاوت به واقعیات جنگ پرداختند. حتی در کشور ما برساختی که از عراق در
سینمای ایران می‌شود با دهه 60 و 70 فرق دارد. بنابراین با تغییرات گفتمانی حاکم
بر رسانه‌ها در دولت‌ها و حکومت‌های مختلف، نگاه به جنگ نیز تغییر می‌کند و این
بازنمایی‌ها متفاوت می‌شود.
وقتی می‌گوییم جنگ تحمیلی، دفاع مقدس و
یا جنگ سخت، هر یک از این مفاهیم و عبارات بر اساس برساختی است که در رسانه صورت
می‌گیرد و اگر بخواهیم با هر یک از این رویکردها سراغ گفتمان جننگ برویم، نتیجه
متفاوت خواهد شد.
امروز می‌خواهیم بازخوانشی جدید از این
موضوعات داشته باشیم. ما در فضایی زندگی می‌کنیم که روندهای متنوع و گوناگونی بر
آن حاکم است. این فضای رسانهای و بازار توجه، تحت تأثیر همین فیضای پلتفرمی و
شبکه‌ای شکل گرفته است. هر یک از این پلتفرم‌ها نیز متناسب با فناوری اطلاعات و
ارتباطات شکل گرفته که خود این موضوع اتفاق بزرگی است که در عرصه رسانه‌ها رخ داده
است.
وی جهانی شدن را فشرده شدن زمان و مکان معنی
کرد و افزود: به همین دلیل هر اتفاقی در هر نقطه‌ای از کشور رخ دهد، بلافاصله پوشش
جهانی پیدا می‌کند گویا آن رویداد در مجاورت ما اتفاق افتاده است.
بصری شدن ارتباطات و فرهنگ نیز یکی دیگر از
اتفاقاتی است که در این حوزه رخ داده و آن را می‌توان در همه ابعاد مشاهده کرد. به
این معنی که شبکه‌های اجتماعی به‌شدت در حال توسعه هستند و قرار است وقایع و
رویدادها را به‌صورت تصویر به دیگران منتقل کنند. بنابر این در این جهان ما با
اشباع شدید تصویری مواجه هستیم.
بیچرانلو یکی از روندهای اجتماعی در جهان
کنونی را روند زنانه شدن عنوان کرد و افزود: زنانه شدن یک روند جاری است که از دو
دهه پیش در جهان آغاز شده. از جمله در جامعه ما که از یکی دو دهه قبل به این سو
این روند گسترش پیدا کرده است. امروزه نقش زنان در تحولات اجتماعی بسیار جدی شده ولی
در تصویرپردازی از دفاع مقدس می‌بینیم نقش زنان مورد توجه قرار نگرفته است. بنابر
این در فضای کنونی اگر رسانه‌ها این واقعیت نادیده گرفته یا به حاشیه برانند، باید بدانند مورد انتقاد قرار
خواهند گرفت.
وی در ادامه بیان کرد: در خیلی از
کشورهای جهان روایت جنگ در رسانه‌ها، در رمان‌ها و در ادبیات روایتی مردانه بود.
اما امروزه که روند زنانه شدن در همه عرصه‌های اجتماهی گسترش یافته، بازخوانی تصویر
زنان چه در جبهه و چه در پشت جبهه یا بعد از بازگشت آزادگان به میهن و نگهداری از
جانبازان و نقش آنها به‌عنوان پرستار، پزشک، معلم، همه و همه ضرورت بازخوانی زنانه
از جنگ را در رسانه‌ها و در ادبیات جنگ ضروری می‌سازد. در حالی که ما هنوز تا
رسیدن به سطح مطلوب از این بازخوانی‌ها فاصله داریم.
وی افزود: نکته‌ای که در این شبکه‌های
پلتفرمی و فضای مجازی اتفاق افتاده، روند انتقالی ارتباطات است. ما دو نوع
ارتباطات داریم: ارتباطات آئینی و ارتباطات انتقالی. الان ما در یک فضای آئینی
قرار داریم. این ارتباطات اگر از طریق نرم‌افزار صورت بگیرد، شکل انتقالی پیدا می‌کند.
بنابر این با توسعه پلتفرم‌ها و زیرساخت‌های ارتباطات و اطلاعات ما به‌طور
روزافزون شاهد انتقالی شدن ارتباطات هستیم. حتی روابط شخصی و خصوصی‌ترین لایه‌های
زندگی ما نیز تحت‌تأثیر این نوع ارتباطات قرار دارد. حال چه برسد به حوزه‌های عام
و گسترده مانند امنیت، سیاست و جنگ که همه تحت‌تأثیر این پلتفرمی شدن قرار دارند.
به لحاظ فنی نیز سرعت انتقالات افزایش پیدا کرده
و حجم عظیمی از داده‌ها از طریق پلتفرم‌ها منتقل می‌شوند به همین دلیل تمام
این اتفاقات روی بازخوانی‌ها اثر خواهد گذاشت.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: در این فضای
پلتفرمی، پیام‌رسانی و تولید محتوا نیز متفاوت شده و باید متناسب با اقتضائات روز
و شرایطی که در آن قرار گرفته‌ایم به تولید محتوا بپردازیم. امروز هر محتوایی که در
این فضا ثبت می‌شود، در تاریخ ثبت خواهد شد. بنابراین باید با یک حساسیت و رویکرد
خاص به بازخوانی دفاع مقدس و تولید محتوا پرداخت.
او اضافه کرد: به‌طور معمول رویکرد رسانه‌ها
از خوانش جنگ رویکرد تبلیغات‌محور بود و از تبلیغات به صورت گسترده و پیشرفته جهت
گسترش حوزه نفوذ خود علیه جبهه مقابل استفاده می‌شد. چون قرار بود با تبلیغات هم
جبهه درونی تقویت شود و هم جبهه بیرونی. لذا اقتضای دوره جنگ اقتضای تبلیغات بود.
در مرحله بعد از جنگ نیز تبلیغات شکل
دیگری می‌یافت و بیشتر به پیامدهای اقتصادی و آسیب‌دیدگی خانواده‌ها، پیامدهای
روانی و ابعاد روانشناختی جنگ پرداخته می‌شد. ارزشهای فرهنگی و پیامدهای مثبت جنگ
و ایثارگری‌ها و رشادت‌ها نیز با تبلیغات مثبت صورت می‌گرفت.
بعد از این مرحله، به لحاظ حجمی کمتر
پردازش می‌شود. به این معنا که به طور گزینشی فیلمی ساخته می‌شود که بازروایتی از
جنگ باشد. اگر این فیلم یک فیلم سینمایی باشد توسط سینماهایی تولید می‌شود که دارای
تولید پرحجم هستند. البته روی این فیلم‌ها سرمایه‌گذاری زیادی صورت می‌گیرد و در
آنها به یک برهه خاص از زمان یا رویدادی
خاص پرداخته می‌شود.
وی افزود: در دنیای امروز خوانش‌ها با
خوانش دهه 60 و 70 متفاوت است. به این
معنی که وقتی از جنگ فاصله گرفته می‌شود، بازخوانی‌ها شکل متفاوتی پیدا می‌کند. در
کشور ما نیز تلاش بر این بود که تبلیغات در رادیو و تلویزیون و مطبوعات در حجم
انبوه انجام پذیرد. هم‌چنین، لحنی که خبرگزاری‌ها رویدادها را گزارش می‌کردند نیز لحنی
حماسی بود.